Retorica

Kiezen en beslissen is een wezenlijk onderdeel van het menselijk leven, en het vermogen om juiste keuzes en beslissingen te nemen is een voorwaarde om goed te kunnen leven. Aan het maken van een keuze gaat de vorming van een oordeel vooraf. Maar hoe komt deze tot stand? De Retorica van Aristoteles behandelt dit cruciale deel van het menselijk bestaan in de ruime contekst van communicatie tussen mensen. Behalve het woord zelf spelen bij zijn analyse ook de spreker en het gehoor een rol. De centrale gedachte is dat de retorica uiteindelijk te maken heeft met beoordelen: het gehoor zal tenslotte met de woorden van een redenaar instemmen of ze afwijzen. Het proces van overtuigen is dus gericht op het maken van een keuze. Voor Aristoteles bestaat de retorica in het vermogen om in een gegeven situatie de beschikbare middelen te vinden om te overtuigen. De retorica geeft daarmee geen garantie op succes: zij maakt het mogelijk een beslissing te nemen. Essentieel is dat het woord van de redenaar voor zijn gehoor acceptabel is: de gekozen overtuigingsmiddelen of argumenten mogen de grenzen van het op de heersende moraal en cultuur gebaseerde verwachtingspatroon niet te buiten gaan. De taak van de redenaar is dus in principe voorbereidend van aard. Waarin schuilt dan de kracht van argumenten? Volgens Aristoteles speelt niet alleen de logica een rol. De effectiviteit van een redenering hangt ook af van factoren als de persoonlijkheid van de redenaar en de emotionele toestand waarin het gehoor verkeert. De retorica is daarom meer dan een techniek van welsprekendheid: ze behelst ook elementen van de psychologie en de sociologie. Hierin ligt de unieke betekenis van Aristoteles' Retorica: de observatie dat mensen hun beslissingen nemen als sociale wezens leidt tot een omvattende systematiek van het proces van oordeelsvorming. De retorica krijgt aldus erkenning als een puur menselijk fenomeen. De Retorica is het vierde deel in de grote serie Aristoteles in Nederlandse vertaling.