Slavernij/Oekraïne.

Dit tweede nummer van jaargang 43 van Filosofie & Praktijk heeft twee actuele kwesties als thema: de discussie rond het Nederlandse slavernijverleden en de eventuele excuses daarvoor, naast de actualiteit van de Russische inval in Oekraïne. Om te beginnen buigt Menno Kamminga zich in zijn bijdrage “De morele betwistbaarheid van nationale slavernijexcuses” over een kwestie die Nederland duidelijk verdeelt: moeten er excuses komen voor het nationale slavernijverleden, of niet. De huidige premier Mark Rutte stelt slavernijexcuses begrijpelijk maar niet verstandig te vinden. Slachtoffers en daders zijn allang dood; huidige generaties zijn niet zomaar verantwoordelijk voor vroeger leed onder een ander staatsbestel; en excuses kunnen tot polarisatie leiden. Niettemin ijveren linkse politieke partijen en actievoerders ervoor dat de regering eindelijk excuses aanbiedt in 2023, wanneer 150 jaar afschaffing van de slavernij wordt herdacht. Zoals de regering in januari 2020 excuses aanbood voor de overheidsrol bij de Holocaust, zou zij dat ook moeten doen voor de nationale betrokkenheid bij de gruweldaden van slavenhandel en slavernij. De druk op de regering neemt toe door de excuses die Amsterdam, Rotterdam en Utrecht hebben aangeboden voor hun stedelijke slavernijverleden, en de plannen van andere steden hiertoe. Maar de maatschappelijke weerstand is groot. Op deze discussie komt F&P in een later nummer daarom nog eens terug. In “Meten met meerdere maten? Een filosofische reflectie op Ruslands oorlog in Oekraïne” buigt Evert van der Zweerde zich vervolgens over die andere actuele kwestie, de oorlog in Oekraïne. Sinds de invasie van Oekraïne door het Russische leger op 24 februari 2022 staat de wereld bol van de analyses en verklaringen. Deze variëren van psychologische verklaringen van het ‘irrationele’ gedrag van Vladimir Poetin, via economische en geopolitiek-strategische, tot essentialistische duidingen van ‘Rusland’. Wat kan een filosofische reflectie hier nog aan toevoegen? Hetzelfde als altijd: kritische distantie en conceptuele helderheid, in de soms ijdele hoop dat die twee zaken enig verschil maken. Deze bijdrage richt zich op de complexe ‘casus’ van de huidige oorlog, door Rusland ontketend in vooral Oost-Oekraïne, en poogt drie elementen aan te dragen die genoemde kritische reflectie kunnen faciliteren: een historisch perspectief, een poging tot verplaatsing in de Russische situatie en een politiek-filosofische plaatsbepaling. In zijn Minima Philosophica “Wereldhistorische beschouwingen. De actualiteit van de crisis-analyticus Jacob Burckhardt” illustreert Peter Claessens de relevantie van Burckhardt: “Toch is het weinig historici gegeven 150 jaar later nog zoveel actualiteit te bezitten”. In menig opzicht zijn parallellen te trekken tussen Burckhardts visie en de huidige actualiteit. Het meest in het oog springt daarbij – natuurlijk - de parallel tussen Burckhardts beschrijving van de ‘kwaadaardige macht’ en de actualiteit van de oorlog die nu in volle omvang in Oekraïne woedt: “Zwakkere buren worden onderworpen en geannexeerd of anderszins van hun onafhankelijkheid beroofd, niet om ervoor te zorgen dat ze zelf niet meer als agressor optreden, want daarover maken ze zich nog het minst druk, maar om te voorkomen dat een andere staat zich er meester van maakt of ze politiek van zich afhankelijk maakt; het is ze erom te doen de mogelijke politieke bondgenoot van de vijand te onderwerpen. En zijn ze eenmaal deze weg ingeslagen, is er geen houden meer aan; voor alles is er een excuus.” In zijn reviewartikel “Filosofie van menselijkheid. De droom van Johan Braeckman” gaat Floris van den Berg in op het interviewboek Een zoektocht naar menselijkheid. Dirk Verhofstadt in gesprek met Johan Braeckman (2021) door filosoof Dirk Verhofstadt. Na Op zoek naar waarheid, met Etienne Vermeersch (2019) en Op zoek naar harmonie met Paul Cliteur (2012), interviewt Verhofstadt nu Johan Braeckman. Paul van Tongeren zorgt in “Een prachtige nalatenschap” voor een bespreking van het boek van Erik Oger: Als in een honderdvoudige spiegel. Nietzsches perspectivische schrijven. Kalmhout: Pelckmans, 2022, 406 pp. En Jozef Keulartz bespreekt in “Vertel dat maar aan Alexei Navalny, Monsieur Latour!” van Arjen Kleinherenbrink De Constructie van de wereld. De filosofie van Bruno Latour. Amsterdam: Boom, 2022, 240 pp. De rubriek Signalementen vormt zoals gebruikelijk de afsluiting van dit nummer